trende

Anayasa Mahkemesinin Görev Ve Yetkileri

09.01.2023
4.901
Anayasa Mahkemesinin Görev Ve Yetkileri

Anayasa Mahkemesinin Kısa Tarihçesi

Anayasa Mahkemesi Türk hukuk sistemine ilk kez 1961 Anayasası ile girmiştir. İlk toplantı 01.09.1962’de yapılarak, ilk karar 05.09.1962’de verilmiştir. Cumhuriyet Dönemi hukuk literatüründe “Anayasa Mahkemesi” düşüncesinin ilk öncülerinden biri Ziya GÖKALP’tir. Kanunların merkezi bir organ tarafından Anayasa’ya uygunluğunun denetlenmesi görüşünü “Yüce Mahkeme” başlıklı yazısı ile 18 Birinci Kânun (Aralık) 1922 tarihli “Küçük Mecmua” dergisinde yayımlamıştır.

Literatürde “Anayasa Mahkemesi” ifadesi ilk olarak Prof. Dr. Turhan Feyzioğlu’nun 1951 yılında yayımladığı “Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Kazai Murakabesi” adlı eserinde geçmektedir.[1] Anayasa Mahkemesinin ilk üyeleri; Ömer Lütfi Akadlı, İhsan Keçecioğlu, Yekta Aytan, İsmail Hakkı Ülkmen, Rifat Orhan Göksu, Tevfik Gerçeker (Başkanvekili),Mustafa Ekrem Tüzemen, Sünuhi Arsan (Başkan); Osman Yeten; İsmail Hakkı Ketenoğlu, Ali Fazıl Uluocak, Ahmet Akar, Ömer Lütfi Ömerbaş, Mahmut Celâlettin Kuralmen, Salim Başol, Muhittin Gürün, İbrahim Hilmi Senil, Avni Givda, Ekrem Korkut ve M. Şemsettin Akçaoğlu’dur.

Mahkemenin Yapısı

Mahkeme onbeş üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi üyeleri oniki yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi; iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer. Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılacak bu seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılır; üçüncü oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmiş olur.

Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.

Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay genel kurulları ile Yükseköğretim Kurulundan Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday göstermek için yapılacak seçimlerde, her boş üyelik için, en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır. Baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday için yapılacak seçimde en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır.

  • Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri
  • Norm Denetimi

Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa’ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler.

Norm Denetiminde iki başvuru usulü bulunmaktadır; iptal davası ve itiraz yolu. İptal davasında soyut norm denetimi yapılırken, itiraz yolu usulünde somut norm denetimi yapılmaktadır. İtiraz yoluna somut norm denetimi de denilmesinin sebebi başvuru konusu normun görülmekte olan bir davada itiraz yoluyla Anayasa Mahkemesinde incelenmesidir. Bu çerçevede itiraz yolunun şartları şunlardır:

     – Bakılmakta Olan Bir Dava Olmalıdır,

     – Davaya Bakmakta Olan Bir “Mahkeme” Olmalıdır,

     – Davada Uygulanacak bir Kanun ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesi Hükmü Olmalıdır,

     – Mahkeme Uygulanacak Hükmü Anayasa’ya Aykırı Görmeli veya Aykırılık İddiasının Ciddi Olduğu Kanısına Varmalıdır.

            Kamu gücünü kullanan kişi ya da kurumlara karşı hak ihlali iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde yargılama süreci Bireysel Başvuru kapsamında değerlendirilmektedir. Buna göre herkes Anayasa’da güvence altına alınan ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi bir hakkının ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilmektedir.

  • Bireysel Başvuru

            Bireysel başvuru yapılabilmesi ilk defa 2010 yılında Anayasa’da yapılan değişiklikle Türk Hukuk sistemine girmiştir. 23 Eylül 2012 tarihi itibarıyla hak ihlallerine karşı anayasa yargısı denetimi başlamıştır. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. Bireysel Başvurular Genel Kurul’da değil, bölümlerce karara bağlanır. Bireysel başvuru dosyaları genel itibariyle dosya üzerinden incelenmekle birlikte Anayasa Mahkemesi, bu hususta duruşma yapma yetkisine sahiptir. Mahkeme ayrıca, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir.

  • Yüce Divan Yargılaması

Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar. Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır.

Yüce Divanda, savcılık görevini Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar kesindir.

  • Siyasi Parti Kapatma Davaları

Siyasî Partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir.

Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.  Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazetede gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar. Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır.

  • Siyasi Partilerin Mali Denetimi

Siyasî partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yerine getirilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştaydan yardım alır. Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştaydan yardım sağlar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir.

  • Yasama Dokunulmazlığı İşleri

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düştüğüne karar verilmesi durumunda, bu karar tarihinden başlayarak yedi gün içerisinde ilgili üye ya da milletvekillerinden herhangi biri tarafından bu karara karşı iptal istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulabilir. Anayasa Mahkemesi bu iptal istemini onbeş gün içinde kesin olarak karara bağlar.

  • Milletvekilliğinin Düşmesi İşleri

Milletvekilliğinin düşmesine Anayasa’nın 84 üncü maddenin birinci, üçüncü veya dördüncü fıkralarına göre karar verilmiş olması hallerinde, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar.

  • Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı Seçimi

Uyuşmazlık Mahkemesi adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir. Diğer mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında, Anayasa Mahkemesinin kararı esas alınır. Uyuşmazlık Mahkemesinin Başkanlığını Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar.

Anayasa Mahkemesinin faaliyetlerini takip etmek için kendisine ait web sitesinden bilgi alabilir veya 2022 yılında geliştirilen mobil uygulamasını indirip gelişmelerden haberdar olabilirsiniz.


[1] https://www.anayasa.gov.tr/tr/mahkeme/tarihi/1/#:~:text=Kurulu%C5%9F%20D%C3%B6nemi%20(1961%20Anayasas%C4%B1),kez%201961%20Anayasas%C4%B1%20ile%20kurulmu%C5%9Ftur. (Son Erişim 09.01.2023)

Ziyaretçi Yorumları

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu aşağıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.

Whatsapp
Avukat Emre KIRMIZI
Avukat Emre KIRMIZI
Merhaba. Size nasıl yardımcı olabilirim?